از کار افتادگی زود رس تخمدان ها)یائسگی زودهنگام( به از دست رفتن کارکرد تخمدان ها پیش از ۴۰ سالگی گفته می شود. در این حالت، دوره ی ماهانه متوقف می شود و مقدار هورمون استروژن کاهش و مقدار هورمون تحریک کننده ی فولیکول ها (FSH) افزایش می یابد. یک تا ۰ درصد از جمعیت زنان به این بیماری دچار می شوند و نازایی از پی آمدهای آن است . به طور معمول دخترها با تخمدان هایی به دنیا می آیند که مقدار کافی از تخمک ها ی نارس را در خود دارند. از زمان بلوغ تا ۰۴ سالگی هر ماه یک تخمک از یکی از تخمدان ها آزاد می شود تا این که اندوخته ی تخمک ها به پایان می رسد و یائسگی رخ می دهد. اما در دختران و زنان جوانی که به بیماری از کارافتادگی پیش رس تخمدان ها دچار شده اند، تخمک ها به روزگار جوانی از دست می روند یا دچار نارسایی می شوند. در نتیجه، بیمار جوان دچار یائسگی زودهنگام می شود. این یائسگی زودهنگام، به طور معمول در ۰۴ سالگی رخ می دهد، اما ممکن است حتی به روزگار نوجوانی نیز خود رانشان دهد .
نشانه ها
زنان مبتلا به یائسگی زودهنگام دوره ی ماهانه ی خود را ازدست می دهند . گاهی ممکن است دوره ی ماهانه ی آن ها برای چند هفته عادی باشد اما چند ماه دیگر از بین برود. این زنان ممکن است دچار گرگرفتگی و عرق شبانه شوند . همچنین، ممکن است قاعدگی و گرگرفتگی با هم وجود داشته باشد. نشانه های دیگر عبارتند از: بی خوابی، بی حوصلگی، خشکی مهبل، خستگی، میل جنسی پایین، نزدیکی دردناک و نارسایی درمهار ادرار .
عوامل پدیدآورنده
در بسیاری از موارد عوامل پدید آورنده ی این بیماری روشن نیست. اما در برخی از زنان می توان به علت پدیدآورنده پی برد. برخی از آن ها عبارتند از :
۱- کروموزومی/ژنتیکی) نشانگان ترنر، نشانگان سوایر، نشانگان ایکس شکننده، نشانگان عدم حساسیت به آندروژن، وراثت خانوادگی (
۲- آنزیمی/متابولیک)گالاکتوزومی، تالاسمی، هماکروماتوزومی (
۳- شیمی درمانی/پرتوردرمانی
۴- برداشتن تخمدان ها با جراحی
۵- عفونت ویروسی
۶- ترشح غیرعادی یا کارکرد نادرست گنادوتروپین ها (FSH و LH)
۷- بیماری های خودایمنی)نارسایی تیرویید، کم کاری پاراتیرویید، آرتریت رماتیسمی، دیابت، کم خونی کشنده، نارسایی غده های فوق کلیه، کاهش بیش از اندازه ی ترومبوسیت ها، برص،لوپوس (
تشخیص
اگر چرخه ی ماهانه ی دختر یا زن جوانی متوقف شود یا گرگرفتگی شدید داشته باشد، باید خیلی زود پزشک خود را ببیند. از کارافتادگی پیش رس تخمدان ها یک نارسایی هورمونی است و ممکن است پی آمدهای ناگواری برای سلامتی داشته باشد . او باید پزشک خود را از وضعیت چرخه ی ماهانه، نشانه هایی مانند گرگرفتگی و این که آیا جراحی تخمدان، پرتودرمانی یا شیمی درمانی داشته یا نه، آگاه سازد . پزشک از او درباره ی پیشینه ی خانوادگی، نارسایی هورمونی وعفونت ناحیه ی لگن می پرسد و او باید درست و روشن به این پرسش ها پاسخ دهد. سپس، از او می خواهد دو بار آزمون هورمون FSH با فاصله ی یک ماه از هم انجام دهد. اندازه گیری مقدار این هورمون در خون روشن می کند که آیا تخمدان ها درست کار می کنند یا نه. مقدار عادی آن بین ۱۴ تا ۱۰ و در زنان بیمار بالای ۴۰( به واحد mlU/ml) است .
پی آمدها
از کارافتادن تخمدان ها خطر پوکی استخوان و بیماری های قلبی را افزایش می دهد. این بیماری گاهی با نارسایی های خودایمنی) مانند نارسایی تیرویید، دیابت یا نارسایی غده های فوق کلیه( نیز مرتبط می شود و ممکن است بیمار به درمان های دیگری هم نیاز داشته باشد . چون در این بیماری تخمک ها از دست می روند، نازایی پی آمد اصلی این بیماری است و برخی از زنان حتی پیش از آن که برای بچه دار شدن تصمیم بگیرند، ممکن است برای همیشه این توانایی را از
دست بدهند. فقط ۶ تا ۸ درصد زنان مبتلا به یائسگی زودهنگام، باردار می شوند. هیچ راهی برای تشخیص این دسته از زنان وجود ندارد .
درمان
به طور کلی این بیماری را به هورمون درمان می کنند. هورمون درمانی با مقداری بیش از آن چه که برای زنان یائسه تجویز می شود، انجام می گیرد . درمان با مقدار پایین آغاز می شود و مقدار هورمون به تدریج افزایش می یابد. به طور معمول هورمون استروژن و پروژسترون و گاهی تستوسترون به کار می رود . گاهی قرص های ضدبارداری بر هورمون درمانی ترجیح داده می شود. برنامه ی غذایی مناسب، ورزش منظم نیز سودمند است . تا کنون برای درمان نازایی این زنان راهی وجود ندارد و فقط می توان از تخمک زن های دیگر بهره برد .
یائسگی زودرس را زود مداوا کنید
تشخیص و درمان به موقع این بیماری اهمیت زیادی دارد فقط ۳۰ سال دارد اما در ۱۲ ماه گذشته قاعدگی اش نامنظم بوده است. به پزشک مراجعه می کند، « پس از بررسی های پزشکی مشخص می شود که در آستانه یائسگی زودرس قرار دارد، آن هم در حالی که تاکنون باردار نشده است … خیلی ناراحت است و دلیل بروز این مشکل را نمی داند. مادر او اواخر ۴۰ سالگی یائسه شده است. از بیشتر ». پزشک در این مورد سوال می کند و پاسخ می شنود که دچار یائسگی زودرس شده است
زنان در سنین ۱۰ تا ۷۰ سالگی و با توجه به شرایط محیطی و فردی، یائسه می شوند اما اگر یائسگی در زمانی زودتر از موعد طبیعی رخ دهد، مثلا در سنین زیر ۰۴ سال، یا در مواردی قبل از ۳۴ سالگی، دیگر یائسگی طبیعی محسوب نمی شود . در حقیقت این فرد دچار یائسگی « شده است. تاکنون در مورد یائسگی و یائسگی زودرس » زودرس زیاد صحبت کرده ایم اما شاید شما هم بخواهید بدانید که چرا یائسگی گاهی قبل از زمانی که باید رخ می دهد و دلیل آن چه می تواند باشد
چرا گاهی یائسگی قبل از موعد طبیعی اتفاق می افتد؟
یائسگی فرآیند بیولوژیکی طبیعی و گذر از مرحله ای به مرحله دیگر است. این فرآیند با تغییرات هورمونی، فیزیکی و روانی اتفاق می افتد و کاملا طبیعی محسوب می شود. تاکنون دلایل متعددی برای یائسگی زودرس شناخته شده است. اگر تخمدان ها قادر به ساختن هورمون نباشند و به تحریکات هیپوفیز که تنظیم کننده تخمدان هاست، پاسخ ندهند یائسگی زودرس اتفاق می افتد . یکی دیگر از عواملی که باعث یائسگی زودرس می شود، مصرف برخی داروها یا اعمال جراحی است؛ هیستروکتومی کامل )برداشتن رحم و تخمدان ها( در سنین پایین باعث یائسگی زودرس می شود ولی اگر فقط رحم برداشته شود و تخمدان ها خارج نشوند، معمولا باعث یائسگی نمی شود . از جمله موارد دیگر می توان به شیمی درمانی و اشعه درمانی برای درمان سرطان ها اشاره کرد .
زنان مبتلا به سرطان که تحت این گونه درمان ها قرار می گیرند، ممکن است در معرض یائسگی زودرس قرار گیرند اما معمولا این روند به تدریج رخ می دهد و ممکن است قبل از اینکه خانمی به دوران یائسگی برسد، ماه ها یا سال ها علایم دوران یائسگی داشته باشد . اختلالات کروموزومی به علت اختلال مادرزادی در برخی کروموزوم های خاص نیز یکی دیگر از عوامل به شمار می رود. در برخی بیماری ها یا اختلالات خود ایمنی که در آنها نارسایی تخمدان ایجاد می شود به دلیل اینکه بدن ضدتخمدان ها و رحم پادتن می سازد، در نهایت تخمدان ها از کار می افتند. این افراد ممکن است سابقه خانوادگی یائسگی زودرس داشته باشند. عفونت های ویروسی مثل ویروس عامل بیماری اوریون نیز می تواند باعث یائسگی زودرس شود .
آیا آماری وجود دارد که بیانگر میزان شیوع یائسگی زودرس در میان زنان باشد؟
متاسفانه آمار دقیقی نداریم اما اگر خانمی در معرض این اتفاق بود و عوامل خطر را داشت، راهکاری برای پیشگیری از آن وجود دارد .
اگر در خانواده ای یکی از اقوام نزدیک به این مشکل مبتلا شد، برای خانم های دیگر این خانواده چه توصیه ای دارید؟
تشخیص به موقع یائسگی زودرس اهمیت زیادی دارد زیرا با بروز این اختلال، تخمک های باقی مانده تخریب می شوند و این به معنی ناتوانی در فرزنددار شدن است. با تشخیص به موقع، امکان بارداری نیز افزایش می یابد. احتمال فعال شدن دوباره تخمک ها در برخی بیماران و در صورتی که دلیل بروز مشکل اختلالات ژنتیکی نباشد، وجود دارد .
احتمال بروز یائسگی در سن نوجوانی نیز وجود دارد پس با توجه به اینکه اختلال در قاعدگی در هر سنی ممکن است آغازی برای یائسگی زودرس به حساب بیاید، به همه زنان و دختران توصیه می شود در صورت مشاهده چنین اختلالاتی بلافاصله با پزشک خود مشورت کنند تا کاهش استرس های
محیطی و حتی گاهی بررسی های کروموزومی انجام شود .
خانم ها با وقوع چه علایمی باید به یائسگی زودرس شک کنند؟
اگر خانمی در سنین قبل از ۰۰ سالگی با قطع ناگهانی یا طولانی شدن فواصل قاعدگی و علایمی مثل گرگرفتگی، بدخوابی های شبانه و تعریق روبرو شود، باید به پزشک مراجعه کند .با پایین آمدن میزان هورمون استروژن، بافت پوششی واژن و پیشابراه خشک تر، نازک و شکننده می شود و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می دهد . با کم شدن نرمی و لزجی، سوزش و خارش همراه با افزایش خطر عفونت مجاری ادراری واژن به وجود می آید. فرد ممکن است مکررا احساس ادرار یا نیاز فوری به تخلیه داشته باشد یا دچار بی اختیاری ادرار شود. به دنبال کاهش هورمون استروژن، رگ های خونی به سرعت گشاد می شوند و فرد احساس گرما و سرخ شدن ناگهانی که اصطلاحا به آن گرگرفتگی می گویند، می کند. این حالت ممکن است هر چند ساعت یکبار یا فقط گاهی در روز یا شب اتفاق بیفتد . اختلالات خواب و عرق شبانه از پیامدهای گرگرفتگی است . این بیماران معمولا در حالی از خواب می پرند که بدنشان خیس عرق شده و به دنبال آن دچار لرز می شوند و حتی ممکن است در دوباره به خواب رفتن یا یک خواب عمیق دچار مشکل شوند. کمبود خواب و تغییرات هورمونی بر خلق و خو و همچنین سلامت آنها تاثیر سوء می گذارد و معمولا دچار خستگی، بی قراری، کاهش حافظه و عدم تمرکز می شوند. گاهی میل جنسی کاهش می یابد که علت آن می تواند تغییرات هورمونی و خلقی و تحریک پذیری فرد باشد .
