در سال‌هاي اخير، تبليغات گسترده در مخالفت با بالا رفتن سن ازدواج موجب شده تا اين موضوع مهم در نظر بسياري از افراد جامعه امري تكراري تلقي شود. جالب است بدانيد آمارهاي وزارت بهداشت (در سال ۱۳۷۹) حاكي از اين است كه طي ۳۰ سال اخير سن ازدواج مردان تنها ۱ تا ۲ سال افزايش يافته در حالي كه اين افزايش براي زنان ۵ تا ۶ سال بوده است.
يكي از دلايل اينكه چرا اين بحث بازار داغي را به خودش اختصاص داده، عوارض حاملگي در سنين بالا است. از طرفي ما با مقوله عوارض حاملگي در سنين پايين نيز رو به رو هستيم؛ سنيني كه به‌عنوان نوجواني تعريف شده و افراد ۱۰ تا ۱۹ ساله را در برمي‌گيرد. امروزه در كشور ما مشخص شده كه ۱٫۱۴ درصد دختران شهري (با بيشترين شيوع در قم) و ۴٫۱۹ درصد دختران روستايي (با بيشترين شيوع در همدان) در سنين ۱۵ تا ۱۹ سالگي ازدواج مي‌كنند. اين رقم در رابطه با سنين ۱۰ تا ۱۴ سالگي، ۱ درصد در مناطق شهري و ۶٫۱ درصد در مناطق روستايي است. اين اعداد و ارقام ما را بر آن داشت تا گزارشي پيرامون عوارض بارداري در سنين پايين تهيه كنيم. با ما همراه شويد:
حاملگي‌هاي پرخطر
سنين باروري زير ۱۹ سال و بالاي ۳۴ سال به عنوان حاملگي‌هاي پرخطر تلقي مي‌شوند. براي حاملگي‌هاي سنين ۱۵ تا ۱۹ سال اصطلاح حاملگي نوجواني به كار برده مي‌شود. طبق آمارهاي مركز ملي بهداشت، حاملگي‌هاي اين دوران ۱۳ درصد كل تولدها را تشكيل مي‌دهند.
عواقب حاملگي نوجواني
بر اساس اظهارات فاطمه ناهيدي، دكتراي بهداشت باروري، عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، رخ دادن پديده بلوغ در سنين نوجواني همه افراد از جمله زنان را در مسير تغييرات زيادي قرار مي‌دهد. از نظر جسمي، دختر نوجوان در حال رشد بوده و اندام‌هاي توليد مثلي و تناسلي وي از رشد كافي برخوردار نيستند بنابراين مادر شدن در اين سنين فرد را دچار مخاطراتي مي‌كند كه از جنبه‌هاي گوناگون جسمي، رواني، اجتماعي و اقتصادي قابل بحث است:
بعد جسمي
زنان نوجوان معمولا در حال رشد و تكامل هستند. نياز آنها به انرژي و تغذيه مناسب نسبت به افراد مسن‌تر بيشتر است، بنابراين چنين كمبودهايي با وقوع حاملگي نه تنها به مادر بلكه به جنين نيز آسيب وارد مي‌كند.
بعد روحي- رواني
در نوجواني بلوغ كامل فكري اتفاق نمي‌افتد، در نتيجه اين افراد آمادگي لازم را براي تشكيل خانواده ندارند. حال اگر ازدواج كرده و پرورش يك كودك به مسووليت‌هاي آنان افزوده شود، مشكل چند برابر خواهد شد. اين افراد در نوجواني هنوز نياز به حمايت‌هاي خانواده دارند. تغييرات خلقي كه در نتيجه بلوغ رخ مي‌دهد، نظير حساس شدن و زودرنجي نشان‌دهنده آماده نبودن اين زنان براي پرورش بچه است.
بعد اجتماعي
نوجواني سني است كه در آن فرد براي برقراري ارتباط مناسب با دوستان، اعضاي خانواده و جامعه نياز به راهنمايي و هدايت دارد. بنابراين فرد نوجوان از بعد اجتماعي نيز براي راهنمايي و پرورش موجودي ديگر، مناسب نخواهد بود.
بعد اقتصادي
به طور معمول دختران نوجوان با مردان كم سن ازدواج مي‌كنند كه از لحاظ اقتصادي در وضعيت مناسبي قرار ندارند. حمايت نكردن مالي مرد از زن موجب مي‌شود كه در صورت وقوع حاملگي مشكلات معيشتي و تغذيه‌اي براي زن ايجاد شود كه در نهايت براي هر دو، يعني مادر و جنين مشكلاتي را فراهم مي‌كند. بنابر اظهارات فوق تخصص نازايي، از آنجا كه حاملگي دوران نوجواني از حاملگي‌هاي پرخطر محسوب مي‌شود، اين مادران طي بارداري بايد مراجعات بيشتري به پزشك داشته باشند. هنگام وضع حمل، زايمان طبيعي در آنها ترجيح داده مي‌شود و پس از زايمان، براي حاملگي بعدي حداقل ۴ سال فاصله‌گذاري توصيه مي‌شود.
دلايل حاملگي نوجواني
اعتقادات و ارزش‌هاي فرهنگي از مسائل مهمي هستند كه جان مادران را به مخاطره مي‌اندازند. وضعيت زنان در بسياري از كشورهاي در حال توسعه با ازدواج و مادر شدن تثبيت مي‌شود. طبق آمارهاي صندوق كودكان سازمان ملل متحد )unicef(، در بيش از ۵۰ كشور جهان اجازه ازدواج در سن ۱۶ سالگي و پايين‌تر و در ۷ كشور جهان از سن ۱۲ سالگي صادر مي‌شود.
دكتر ناهيدي موارد زير را از دلايل عمده حاملگي در نوجواني ذكر مي‌كند:
۱) كمبود اطلاعات و خدمات بهداشتي
۲) كمبود يا دسترسي نداشتن به وسايل تنظيم خانواده.
مراقبت‌هاي بهداشتي و باروري
توصيه‌هاي پيش‌گيري: احتمال مرگ ناشي از عوارض بارداري و زايمان در مادران نوجوان ۱۵ تا ۱۹ ساله دو برابر مادران ۲۰ تا ۳۴ ساله است و در مادران زير ۱۵ سال احتمال مرگ پنج برابر زنان بالاي ۲۰ سال عنوان مي‌شود. اين مسأله مرگ كودكان را نيز تحت تاثير قرار مي‌دهد، به طوري كه كودكان مادران نوجوان بيشتر در معرض مرگ و مير هستند. پيش‌گيري از اين رخدادها از اهداف مهم سلامت جامعه است. عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي در اين‌باره مي‌گويد: <احتمال تولد نوزادان كم‌وزن در مادران نوجوان بيشتر است.
اين كم‌وزني نوزاد را در معرض عوارض مختلفي قرار مي‌دهد، از جمله: عفونت، سوء‌تغذيه، معلوليت‌هاي طولاني مانند اختلال بينايي و شنوايي، مشكلات يادگيري و عقب‌ماندگي‌هاي ذهني.> طيف عوارضي كه در كمين مادر نوجوان و نوزادش است موجب مي‌شود توصيه‌هاي پيش‌گيري در صدر مراقبت‌هاي اين زنان قرار گيرد. طبق تحقيقات، در موارد زيادي اين زنان خود از مادران نوجوان متولد شده‌اند. به طور كلي دكتر ناهيدي براي پيش‌گيري از عوارض بارداري در اين سنين، به موارد زير اشاره مي‌كند:
۱) صرف‌نظر از مسائل اقتصادي خانواده، توجه بيشتر به امر تغذيه مادر نوجوان (در اين دوران روزانه دريافت ۴۰۰ كيلو كالري انرژي اضافي توصيه مي‌شود.)
۲) حمايت اين مادران از سوي همسر، خانواده و اجتماع
۳) ايجاد امكانات تسهيلاتي جهت اين افراد براي دسترسي بيشتر به مراقبت‌هاي بارداري، زايمان بي‌خطر و….
۴) جلوگيري از سوء استفاده‌هاي عاطفي
۵) استقلال و احترام زنان در خانواده مانند برخورداري از قدرت تصميم‌گيري
۶) دسترسي به درآمد و سرمايه خانواده ( زنان تنها ناظر خرج مرد نباشند)
۷) كاهش حجم كار
۸) افزايش سواد و تحصيلات
۹) انجام مشاوره (از آنجا كه اصولا حاملگي‌هاي اين دوران بدون برنامه‌ريزي است، مشاوره قبل از بارداري به بهبود شرايط اين مادران كمك زيادي مي‌كند.)
كنترل باروري
بر اساس اظهارات عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، سازمان بهداشت جهاني ازدواج در سنين نوجواني را به دليل وجود غرايز جنسي و مشكلات حاصل از آن تاييد مي‌كند اما ازدواج در حكم حاملگي نيست. توصيه مي‌شود در صورت ازدواج در سنين پايين، با استفاده از وسايل مناسب تنظيم خانواده حاملگي حداقل تا سنين ۲۰ تا ۲۲ سالگي به تعويق انداخته شود.
عوارض حاملگي در سنين پايين
۷۰ درصد از ۳٫۱ ميليارد نفري كه در فقر واقعي زندگي مي‌كنند را زنان تشكيل مي‌دهند. با توجه به اين آمار وحشتناك، مشكلاتي كه بارداري در سنين پايين به زنان تحميل مي‌كند، در خور توجه است. بنابر اظهارات دكتر بهناز عطار شاكري، فوق تخصص نازايي، حاملگي در زنان نوجوان عوارض مختلفي براي مادر و جنين به همراه دارد؛ اين عوارض كه در نتيجه تكامل نيافتن دختر بروز مي‌كند: آن قبل از زايمان، حين زايمان و پس از زايمان مشاهده مي‌شود.
- عوارض قبل از زايمان
- زايمان زودرس
- فشارخون بالاي مادر
- كم‌خوني
- مرگ مادر
- مرگ جنين
- رشد ناكافي جنين داخل رحم
- عوارض حين زايمان
- پيشرفت نكردن زايمان به دليل تكامل ناكافي لگن
- پارگي‌هاي نسج كانال زايماني
- خون‌ريزي‌هاي حين و پس از زايمان ناشي از كم‌خوني مادر، پارگي‌هاي نسج‌هاي كانال زايماني و در نهايت جمع نشدن رحم
- عوارض پس از زايمان
- عفونت (ناشي از مراقبت‌هاي ناكافي و كم‌خوني)
- خون‌ريزي
- رسيدگي ناكافي به خود و فرزند
