با خوردن مواد غذایی، بدن انسان از دو منظر دچار تغییراتی میگردد:۱- نگاه اول سردی و گرمی بدن است. بعضی از مواد غذایی، گرما بخش جسم آدمی هستند و برخی سرد کننده (سست کننده).
۲-منظر دوم تری و خشکی یعنی میزان آب بدن.
بعضی از مواد غذایی رطوبت بخش هستند و باعث زیاد شدن مایعات بدن می گردند و برخی خشکی دهنده هستند و باعث زیاد شدن املاح بدن می گردند.
لازم به ذکر است میزان تاثیر مواد غذایی از لحاظ هر یک از دو منظر فوق الذکر، خود دارای درجه و مرتبه می باشد به طور مثال امکان دارد یک مواد غذایی از لحاظ گرمی دارای درجه بسیار بالا و از لحاظ تری در درجه پایینی باشد.
ضمناً برای تعدیل طبع یک ماده غذایی می توان از ترکیب آن با مواد غذایی دیگر که دارای طبع مختلفی با آن هست به عنوان مصلح استفاده نمود به طور مثال برای تعدیل سردی ماست میتوان آنرا با موسیر میل نمود.
غیر از مواد غذایی رفتارها، محیط و احساسهای مختلف همچون شادی، ترس و … نیز اثرات گرما یا سردی بخش و تر و خشک کننده دارند.مثلا عصبانیت طبع گرمی و خشکی دارد اما غم و افسردگی، طبع سرد و خشک دارد.وسواس طبع سردی و خشکی دارد.ترس و دلهره ،طبع سرد و تری دارد.نگرانی، دارای طبع گرمی و تری میباشد.
در ذیل لیست مواد غذایی به تفکیک طبع آنها تقدیم می گردد:
مواد غذایی گرم و تر (دموی مزاج) – بهاری:
- لبنیات : کره، ماست چکیده، شیر محلی تازه گاو و شیر گوسفند
- صیفی جات: خربزه، خیار چنبر، طالبی و گرمک
- ميوه ها: انجير تازه و خشک، انگور، خرما، سيب شیرین،
- قیسی، گیلاس، گلابی، موز، مویز، بالنگو، اقسام توت و کشمش
- ریشه ها: انوع ترب، زردک، سیب زمینی ترش، شلغم و هویج
- سبزی ها: شبدر، تربچه و ترب
- حبوبات: گندم و اقسام لوبیا
- گوشتها: جگر سیاه و سفید، پاچه، گوشت گوسفند (بره)، بوقلمون، مرغ محلی، میگو، زبان و چشم
- مغزهای گیاهی: بادام درختی شیرین، بادام زمینی، تخم طالبی، تخم خربزه و کنجد
- متفرقه: شیره انگور، روغن کنجد، روغن گاو، دنبه، روغن بادام تلخ، ارده، سمنو و خاکشیر
مواد غذایی گرم و خشک (صفرا) – تابستانی:
- لبنیات : پنیر کهنه
- صیفی جات: بادنجان و فلفل سبز
- ميوه ها: انبه، به، زیتون و نارگیل
- ریشه ها: چغندر، پیاز، سیر، کلم قمری و موسیر
- سبزی ها: برگ چغندر ، پونه، نعناع، پیازچه، ترخون، مرزه، تره تیزک (شاهی)، جعفری، رازیانه، ریحان، شاهتره، شنبلیله، شوید، کرفس، اقسام کلم بستانی، گزنه، مارچوبه، تره و تره فرنگی
- حبوبات: جوی دوسر (چاودار)، لپه، نخود و برنج کته ای
- گوشتها: آهو، اردک، گاو (هرچه سن گاو بالاتر باشد، سردی آن بیشتر می شود و در گروه سرد و خشک جای می گیرد)، بلدرچین، گنجشک، شتر مرغ، شتر، کبوتر، خروس، کباب و دل
- مغزهای گیاهی: بادام هندی، بادام درختی تلخ، بادام کوهی، پسته کوهی، پسته، تخم آفتابگردان، چلغوز، فندق و گردو
- ادویه ها: آویشن، اسپند، چای سبز و سیاه، خردل، دارچین، انیسون، زردچوبه، زعفران، زنجبیل، زنیان، زیره، سیاهدانه، فلفل، کاکائو، گلپر، وانیل، هل و نمک
- متفرقه: روغن زیتون، شیره خرما، عسل، شکر سرخ یا سفید و عرق بهار نارنج
مواد غذایی سرد و خشک (سودا) – پاییزی:
- لبنیات : کشک و قراقروط
- ميوه ها: شاه توت، تمشک، آلبالو، ازگیل، انار ترش، بالنگ، تمر هندی، زالزالک، زرشک، ذغال اخته، سنجد، غوره، کنار، گریپ فروت، لیمو عمانی، نارنج، به ترش، لیمو ترش و سیب ترش
- سبزی ها: ترشک، ریواس و گشنیز
- حبوبات: ارزن، باقلا خشک، برنج (آبکش)، جو، ذرت، عدس و ماش
- گوشتها: بز، قلوه، سیرابی و شیردان
- مغزهای گیاهی: بلوط خوراکی و شاهدانه
- ادویه ها: سماق، نشاسته و قهوه
- متفرقه: شکر فراورده شده صنعتی، سرکه و آبغوره
مواد غذایی سرد و تر (بلغم) – زمستانی:
- لبنیات : پنیر تازه، خامه، دوغ، ماست، سرشیر و شیر پاستوریزه
- صیفی جات: خیار، اقسام کدو، گوجه فرنگی، هندوانه و کدو حلوائی
- ميوه ها: آناناس، توت فرنگی، آلو، آلوچه، انار شیرین، پرتقال، زردآلو، شفتالو، شلیل، کیوی، لیمو شیرین، نارنگی، هلو، آب فشرده انار
- ریشه ها: سیب زمینی
- سبزی ها: اسفناج، بامیه، خرفه، قارچ خوراکی، کاسنی، کاهو و لوبیا سبز
- حبوبات: باقلا تازه و نخود سبز
- گوشتها: انواع ماهی و مغز گوسفند
- مغزهای گیاهی: تخم کدو، تخم هندوانه، خشخاش و به دانه
- متفرقه: اسفرزه، گلاب و ماء
